Czy z zamkniętymi oczami rozpoznasz rodzaj kredki jaką rysujesz?

Teoria qualiów w edukacji

Qualia w konstruowaniu wiedzy. © dr inż. Mariusz Kąkolewicz

„Najważniejsze, co należy wiedzieć o umyśle ludzkim, to, że jest on urządzeniem służącym do uczenia się” /Roger Schank – Informacje to niespodzianki  [w:] Trzecia kultura/

„Nagi umysł ludzki – bez papieru i ołówka, bez mówienia, wymiany poglądów, robienia szkiców – jest czymś czego nikt nie widział” /Daniel C. Dennett – Natura umysłów/

Eksperyment myślowy:

• Mary od urodzenia przebywa w izolacji, ona i wszystko wokół ma odcienie szarości, świat zewnętrzy obserwuje na czarno-białych monitorach - zna tylko świat czarno-biały; choć o procesach percepcji, budowie oka, optyce i fizyce barw wie wszystko.  

• ... i pewnego dnia wychodzi na zewnątrz – po raz pierwszy dostrzega kolory

• Czy Mary uzyskuje nową wiedzę ???

QUALIA

„Łacińskie słówko qualis oznacza własność w oderwaniu od rzeczy, posiadających daną własność”

• Qualia towarzyszą: doznaniom, emocjom, percepcji a nawet myślom i pragnieniom.

• Bezpośrednia aktywność stwarza możliwość poznawania qualiów np. miękkości kredki

• Qualia są dostępne tylko poprzez osobiste poznanie bezpośrednie

• Emocje przeżywamy poprzez qualia

Rene Magritte namalował obraz olejny przedstawiający fajkę – „Zdradliwość obrazów” (1929)

Poniżej fajki namalował napis: „Ceci n’est pas une pipe” (To nie jest fajka).

Olejny obraz nie jest fajką, ale tylko zobrazowaniem fajki.

Tak komentował swoje dzieło sam Magritte:

„Ta słynna fajka. Ile ludzie robili mi wyrzutów z jej powodu. Ale czy możesz nabić tę fajkę? A co gdybym napisał na moim obrazie: To jest fajka. Wtedy bym kłamał!”

Qualia

W procesie uczenia się podmiot może budować wiedzę „doświadczając świata” w sposób bezpośredni (qualia „rzeczywiste”)

lub

„odbierając świat” poprzez medialne reprezentacje występujących w nim obiektów i zachodzących zjawisk (qualia „medialne”).

Kategoryzacja QUALIÓW

Prawa qualiów - Ramachandran i Hirstei

 1. Prawo qualiów

Qualia są nieodwoływalne i niekwestionowalne na wejściu, co oznacza, że nie można powiedzieć „może to jest czerwone, ale gdybym chciał, widziałbym to jako zielone”. W umyśle powstaje jednoznaczna, bezpośrednia i niemodyfikowalna neuronalna reprezentacja czerwieni, która jest automatycznie przekazywana do „wyższych ośrodków mózgu”.   Nie da się czegoś „odzobaczyć” – to NIEODWOŁYWALNOŚĆ QUALIÓW na wejściu

2. Prawo qualiów

Qualia mogą być źródłem działań świadomych. Gdy mentalna reprezentacja zostaje wygenerowana, można ją wykorzystywać w różny i dowolny sposób. Określamy to jako otwartość na wyjściu. Np. mając percept (mentalną reprezentację) jabłka, można wyobrażać sobie wykorzystanie go do „skuszenia Adama” lub do upieczenia szarlotki. Choć na wejściu reprezentacja pojawia się automatycznie (w momencie spostrzeżenia) i jest niemodyfikowalna (nie mogę zobaczyć czegoś innego niż widzę), to na wyjściu może być wykorzystywana na nieskończoną liczbę sposobów. Mogę wykorzystać (wytworzony na podstawie qualiów) percept w dowolnych wyobrażeniach lub do podejmowania dowolnych działań – widząc, że mam jabłka, mogę pomyśleć o upieczeniu szarlotki. Nie odnosi się to do, pozostających poza świadomością, bezwarunkowych odruchów rdzeniowych.

3. Prawo qualiów

Qualia są podtrzymywane (przechowywane) w pamięci krótkotrwałej, w automatycznie powstałej reprezentacji (konstytuują świadomość obiektu – percept), tak długo, aż nie zostanie podjęta swobodna decyzja o jej dalszym wykorzystaniu. W innym przypadku mamy do czynienia z odruchem rdzeniowym (por. pkt drugi).

Dotyczy to nie tylko qualiów odnoszących się do percypowanych obiektów zewnętrznych, ale także tych wewnętrznych oraz wtórnych, związanych z odpamiętywaniem – odwołaniami się do zasobów pamięci długotrwałej, wymagających skopiowania potrzebnych danych do pamięci krótkotrwałej. „Wielu psychologów poznawczych wskazuje, że w takim modelu pamięć krótkotrwała funkcjonuje tak, jak świadomość”.

4. Prawo qualiów

Qualia są bezpośrednio powiązane z uwagą (procesami uwagowymi). Koncentracja uwagi jest niezbędna, aby wychodząc z perceptu dostrzeżonego obiektu (pkt. pierwszy), można było podjąć odpowiednią decyzję – prawo drugie.

Qualia w procesach poznawczych

• Qualia są istotnym komponentem  schematów poznawczych
• Qualia związane są z przeżywaniem emocji towarzyszących aktywności poznawczą
• Qualia związane są z okolicznościami i środowiskiem aktywności poznawczej
• Qualia związane są ze współdziałaniem / współpracą w aktywności poznawczej

Hipotezy TEORII QUALIÓW w uczeniu się – © Mariusz Kąkolewicz

• Qualia to wyższego rzędu rozróżnienia, które konstytuują świadomość. Różnice pomiędzy qualiami odnoszą się do różnic w połączeniach i aktywności różnych części układu nerwowego.
• Qualia są zawsze doświadczane jako części jednolitych i zintegrowanych aktów świadomości [...] są zawsze włączone w kompleks qualia, nie jest możliwe doświadczenie pojedynczego quale.
• Qualia (zewnętrzne) związane są ze wszystkimi doznaniami świata zewnętrznego poprzez obiekty i zjawiska odnoszące się do świata przyrody, kultury oraz relacji interpersonalnych.
• Qualia (wewnętrzne) związane są z doświadczaniem i przeżywaniem wewnętrznych stanów psychicznych związanych m.in. z emocjami.
• Qualia dostępne poprzez bezpośrednie doświadczenie konstytuują świadomość obiektów i zjawisk, która uzupełnia wiedzę „objaśniającą”.  Łącznie tworzą one wiedzę komplementarną.
• Jeśli qualia związane z obiektem lub zjawiskami były wcześniej doświadczone i stały się elementem naszej świadomości (naszych schematów poznawczych) to można się do nich odwoływać np. w trakcie percepcji komunikatu medialnego. Jeśli jednak nie było nam dostępne ich bezpośrednie doświadczenie to nie jesteśmy w stanie wywołać mentalnych odczuć im towarzyszących.
• Qualia związane z obiektami i zjawiskami będącymi przedmiotem poznania stanowią uzasadnienie  dla poznawania  i (konstruktywistycznego) uczenia się poprzez bezpośrednie doświadczanie i działanie.

• Odbieranie qualiów przez osobniki danego gatunku (np. ludzi) jest podobne ze względu na ewolucyjnie ukształtowaną anatomię narządów zmysłów i centralnego układu nerwowego.

• Różnice indywidualne w odbiorze qualiów wynikają z osobniczych funkcjonalnych różnic pracy narządów zmysłów i mózgu związanych m.in. z profilami stylów poznawczych i inteligencji oraz różnic w poziomie wiedzy językowej i wiedzy o świecie.

• Dla interioryzacji (włączania qualiów w schematy poznawcze) i późniejszego odpamiętywania qualiów istotne znaczenie ma tworzenie ich umysłowych reprezentacji np. poprzez język.
• Poznanie i uczenie się odbywające się wyłącznie poprzez komunikaty medialne odwołujące się do desygnatów nieznanych uczącemu się powoduje kształtowanie wiedzy upozorowanej.

• Wiedza upozorowana może służyć zrozumieniu zjawisk, ale zawsze pozostanie niepełna i znacznie bardziej podatna na zapominanie.
• Weryfikowanie wiedzy upozorowanej możliwe jest jedynie przez późniejsze bezpośrednie doświadczanie obiektów i zjawisk poprzez powiązane z nimi qualia.
• Qualia stanowią również uzasadnienie dążenia do empirycznego weryfikowania teorii naukowych.
• Komunikaty medialne uruchamiają przeżywanie znanych podmiotowi qualiów związanych z prezentowanymi w komunikacie obiektami i zjawiskami. Różne rodzaje i formy komunikatów medialnych w rożnym stopniu ułatwiają odpamiętywanie doświadczonych wcześniej qualiów stanowiących elementy schematów poznawczych.
• Media gorące oddziałując silniej na sferę emocjonalną ułatwiają odpamiętywanie qualiów.
• Jakość techniczna (np. rozdzielczość) i bogactwo formy komunikatu decyduje o sile przeżywania qualiów (odpamiętywanych pierwotnych lub wtórnych związanych tylko z komunikatem). Pełnią qualiów dysponuje tylko oryginał przedstawiony w medialnej reprezentacji. Im prostsza forma komunikatu tym bardziej uboga w qualia, które z natury rzeczy związane są z formą jako korelatem treści.
• „Odbiór” qualiów (obiektu lub zjawiska) jest stymulowany poprzez proces tworzenia komunikatu medialnego przez uczącego się w związku z procesami poznawczymi. 
  Samodzielnie tworzone komunikaty mają największą siłę wspomagania internalizacji qualiów oraz konstruowania i odpamiętywania wiedzy komplementarnej.
• Osobiste tworzenie multimedialnych „zewnętrznych reprezentacji struktur wiedzy” stanowiących ustrukturyzowane hipertekstowe medialne notatki z bezpośredniego uczenia się poprzez doświadczanie, stymuluje odbieranie qualiów i interioryzację wiedzy komplementarnej oraz w największym stopniu ułatwia odpamiętywanie - aktywowanie śladów pamięciowych związanych z qualiami poprzez uruchamianie sfery emocjonalnej i łańcuchów skojarzeń.
• Qualia konstytuujące przeżycia emocjonalne związane z odbieraniem zewnętrznych i wewnętrznych bodźców mają kluczowe znaczenie dla procesów wychowania i uczenia się.
• Qualia związane z przeżywaniem pozytywnych lub negatywnych emocji towarzyszących  procesom uczenia się i relacjom interpersonalnym związanym z procesem uczenia się stanowią czynnik wzmagający lub zmniejszający zainteresowanie zdobywaniem wiedzy.

Ostatnie teksty:

Mariusz Kąkolewicz

i-mentor oraz założyciel: TERAZ ROZUMIEM - wspieranie edukacji

Zapraszam do podzielenia się uwagami do artykuły.

Napisz także jeśli masz pytania 

lub coś trzeba dopowiedzieć albo wyjaśnić.

Skorzystaj z linku poniżej.

tel.: 505 377 726     e-mail: kontakt@terazrozumiem.pl

NOTA PRAWNA: Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 b) Ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (z 4 lutego 1994 r, z późn. zmianami) zastrzegam, że wszystkie materiały zamieszczone na terazrozumiem.pl są objęte prawami autorskimi, a ich dalsze rozpowszechnianie bez mojej zgody jest zabronione